Johann Sebastian Bach en psalm 130
Misschien heeft u afgelopen zaterdag (28 maart) ook wel het radioprogramma Musica Religiosa van Elsbeth Gruteke gehoord op Radio 4 (https://www.nporadio4.nl/musicareligiosa/gemist). Ik luister daar al jaren met veel genoegen naar. In deze uitzending – waarin troostende muziek centraal stond – werd onder meer een deel gedraaid uit Bachs cantate ‘Aus der Tiefen rufe ich, Herr, zu dir’ (BWV 131). Deze cantate is gebaseerd op psalm 130: ‘Uit diepten van ellende / roep ik tot U, o Heer.’ (de melodie van deze psalm is overigens dezelfde als van psalm 25a in het nieuwe Liedboek, in deze periode vaak gezongen, zoals afgelopen zondag 29 maart in de Bethlehemkerk). Het gaat om een bijzonder mooie cantate, maar jammer genoeg werd dit werk niet geheel uitgezonden, dat gebeurt de laatste jaren steeds vaker op de radio. Gelukkig zijn er dan CD’s en tal van opnames op internet om alsnog het geheel te kunnen beluisteren. Enkele voorbeelden:
De Nederlandse Bachvereniging o.l.v. Jos van Veldhoven (een schitterende opname vanuit de Oostkerk in Middelburg): https://www.bachvereniging.nl/nl/bwv/bwv-131/
Collegium Vocale Gent o.l.v. Philippe Herreweghe: https://www.youtube.com/watch?v=pS4o-lviHHg
Vox Luminis o.l.v. Lionel Meunier (u moet de losse delen wel bij elkaar sprokkelen, dit is deel 1):
https://www.youtube.com/watch?v=D-_iO_fUl38
BWV 131 is een heel vroege cantate van Bach. Hij was nog maar 22 toen hij dit werk schreef! Hij was toen (in 1707) organist in de Blasiuskirche in Mühlhausen. Enkele jaren geleden bezocht ik deze kerk. Ik verbleef toen in Gotha en maakte vandaaruit enkele uitstapjes naar Bachsteden, zoals Bachs geboortestad Eisenach waar ik op Hemelvaartsdag een dienst bijwoonde met een uitvoering van cantate BWV 43 (‘Gott fähret auf mit Jauchzen’). Heel bijzonder om mee te maken. Maar uitgerekend op de dag dat ik in Mühlhausen was, was de kerk gesloten! Gelukkig kon ik door een glazen deur toch een blik in de kerk werpen. Naast de kerk staat een bijzonder standbeeld van Bach. [zie foto’s]
Het is hier niet de plek voor een uitvoerige analyse van de cantate (daarvoor verwijs ik graag naar Alfred Dürrs standaardwerk Die Kantaten von Johann Sebastian Bach en de website https://www.eduardvanhengel.nl/werken/BWV_131). Maar ik wil er wel het schitterende 3e deel uitlichten: ‘Ich harre des Herrn, meine Seele harret, und ich hoffe auf sein Wort’ (ik verwacht de Heer, mijn ziel verwacht, en ik hoop op Zijn woord). Na een preluderend gedeelte volgt een fuga waarbij de woorden ‘harret’ en ‘hoffe’ langgerekt klinken, waarmee het verwachten en hopen worden benadrukt. Wonderlijk mooi zijn de motiefjes die tegelijkertijd worden gespeeld door de hobo in dit deel. Het is onbegrijpelijk hoe Bach dit heeft kunnen componeren. U kunt dit beluisteren en meelezen in het volgende videofragment (van Herreweghe) met notenbeelden: https://www.youtube.com/watch?v=efovxTooW6U.
Van psalm 130 – waarvan de tekst zoals gezegd het uitgangspunt is voor deze cantate – geef ik ten slotte een opname van samenzang vanuit de Lebuinuskerk in Deventer. Zo kunt u toch nog een beetje in Deventer zijn, nu de kruiswegwandeling van 2 april helaas niet door kan gaan: https://www.youtube.com/watch?v=yYcxJji7Icc
Voor de liefhebbers: op vrijdag 3 april 19.00-19.30 u. wordt een online orgelconcert uitgezonden vanuit de Lebuinuskerk, zo las ik op de website https://www.lebuinuskerk.nl/event/online-orgelconcerten-vanuit-lebuinuskerk-2/
Marco Goud (organist)
Reacties
Ieder jaar ga ik met mijn goede vriend Michiel naar een Mattheus uitvoering in Nederland. Dat is een traditie geworden toen wij beiden in Amsterdam naar dezelfde kerk gingen: de Willem de Zwijgerkerk. Daar zaten we samen met zijn latere vrouw Jantine bij een jongeren Bijbelkring.
Jouw blog heet: Bach geeft troost. Dat is zeker waar. Dank voor de mooie muziek fragmenten die je aanreikt, deze geven troost en maken het gemis van het missen van een live uitvoering deze 40-dagen dragelijker.
Dank, groet Piet