Mijn laatste adventsblog van vorig jaar sloot ik af met een verwijzing naar Bachs orgelbewerking over het kerstlied ‘Vom Himmel hoch da komm ich her’ (Met Bach naar Kerst: Adventsmuziek 4). In de aanstaande dienst op de 3e adventszondag staat onder meer lied 464 in de liturgie: ‘Een engel spreekt een priester aan’, aansluitend bij Lucas 1. Dit lied van Sytze de Vries is gecomponeerd op de melodie van Luthers kerstlied ‘Vom Himmel hoch da komm ich her’. Dat lied staat een stukje verderop ook in het Liedboek als lied 469.
Dit begint als een kerstverhaal: ‘Ik ben een engel van de Heer, / daal uit de hemel tot je neer / en breng een nieuw en mooi verhaal / dat ik vertel in mensentaal’ (lied 469, vertaling Jan Wit). Luther volgde hier een populair wereldlijk liedje uit de 14e eeuw: ‘Ich komm aus fremden Landen her’. Hier kunt u een uitvoering beluisteren van dit liedje door het Susato Ensemble: https://www.youtube.com/watch?v=ssL6vHJjUnQ.
Luther schreef dit lied voor zijn kinderen en gaf het lied als ondertitel ‘Ein Kinderlied auf die Weihnacht’. Om een indruk te geven van Luthers gezinssituatie citeer ik Ed Kooijmans uit zijn boek over Luthers liederen: “Toen Luthers kerstlied Vom Himmel hoch in 1535 verscheen, had hij een gezin met vijf jonge kinderen, variërend in de leeftijd van één tot negen jaar. Hij was dol op zijn kinderen en genoot van hun spel. Ze mochten zelfs op zijn studeerkamer komen spelen en onder zijn schrijftafel doorkruipen, als ze maar geen herrie maakten. Hij noemde hen ‘zijn professoren’, want hun onbevangenheid leerde hem des te beter verstaan wat Jezus sprak […]. Voor deze huiselijke kring schreef Luther zijn kerstlied. Door in de eerste strofe bijna letterlijk een bekend volksliedje na te bootsen, maakte Luther meteen duidelijk dat het om een kindervers ging.” (Ed Kooijmans, De Wittenbergse nachtegaal. De wereld van Luthers liederen. Houten, Den Hertog, 2014, p. 163).
Het lied en de melodie van ‘Vom Himmel hoch’ hebben veel componisten geïnspireerd. Johann Sebastian Bach heeft het in allerlei composities verwerkt, zoals deze orgelstukken waarvan mooie opnames op All of Bach te vinden zijn, gespeeld door de organisten Bernard Winsemius en Elske te Lindert:
https://www.bachvereniging.nl/nl/bwv/bwv-769a/
https://www.bachvereniging.nl/nl/bwv/bwv-700/
In de dienst van aanstaande zondag ben ik van plan om (na de preek en na de dienst) twee kleine bewerkingen op ‘Vom Himmel hoch’ te spelen die aan Bach zijn toegeschreven (BWV Anhang 63 en 65). Hier vindt u alvast opnames door organist Auke Jongbloed (die een mooie website ‘Partitura Organum’ heeft gemaakt met edities van allerlei minder bekende orgelwerken en daar ook opnames van maakte):
https://www.youtube.com/watch?v=UW3opoXlyCM
https://www.youtube.com/watch?v=TKqP_uCOHr0
Met dit lied lopen we al vooruit op de kerstperiode. Graag sluit ik af met een deel uit Bachs Weihnachtsoratorium, een reeks van zes cantates voor kerst, nieuwjaar en Driekoningen (BWV 248). Ook in het Weihnachtsoratorium gebruikt Bach enkele keren de melodie van ‘Vom Himmel hoch’, bijvoorbeeld in het slotkoraal ‘Ach mein herzliebes Jesulein’ van de eerste cantate. Ik verwijs naar een opname uit de Thomaskirche in Leipzig, waar Bach vele jaren cantor was: https://www.youtube.com/watch?v=6tBA5WVF994
Illustratie: een 19e-eeuwse romantische voorstelling van Luther met zijn gezin, geschilderd door Gustav Spangenberg in 1866 (Leipzig, Museum der Bildenden Künste, foto Adri Benschop).
Marco Goud, organist